JAWS Ekran Okuma Programının Görme Engelliler İçin Stratejik Önemi

“JAWS – Dijital Dünyanın Görmeyenler İçin Anahtarı”

JAWS (Job Access With Speech), görme engelli bireylerin bilgisayarları bağımsız şekilde kullanabilmesini sağlayan, dünyanın en gelişmiş ekran okuma yazılımıdır. Ancak JAWS yalnızca bir yazılım değil; bilgiye, üretime ve dijital yaşama açılan bir kapıdır. Eğitimden istihdama, kültürden girişimciliğe kadar her alanda görme engelli bireylerin potansiyelini ortaya çıkaran bir dönüşüm aracıdır.

JAWS sayesinde bir birey yalnızca belge okuyup e-posta yazmakla kalmaz; kod yazar, web sitesi tasarlar, müzik notası okur, istatistik analiz yapar, hatta kendi yazılımını geliştirip dünyaya pazarlayabilir. Bu program, görme engelli bireyler için yalnızca bir ekran okuyucu değil, dijital dünyaya açılan bir platformdur.

JAWS günümüzde yalnızca klasik masaüstü uygulamalarıyla değil, internetin tüm katmanlarıyla da uyumlu çalışmaktadır. Web tarayıcıları, sosyal medya platformları, e-ticaret siteleri ve dijital kütüphaneler JAWS ile erişilebilir hale gelir. Böylece kullanıcılar, evlerinden çıkmadan dünyaya açılabilir; ürünlerini, hizmetlerini veya fikirlerini küresel ölçekte sunabilir.

Yapay Zekâ Destekli Yeni Nesil Erişilebilirlik

JAWS artık yapay zekâ destekli FSCompanion özelliğiyle birlikte gelmektedir. Bu sistem, kullanıcıların doğal dilde sorular sorarak yardım almasını sağlar. Örneğin:

• “Excel’de formül nasıl yazılır?”
• “Kod satırını nasıl takip ederim?”
• “Web sayfasındaki bağlantıları nasıl listelerim?”

gibi sorulara anında sesli yanıt verir. Bu özellik, özellikle genç kullanıcılar için büyük bir avantajdır. JAWS, yeni nesil görme engelli bireylerin yazılımcı olmasının önünü açar. Kodlama yapabilir, yazılım geliştirebilir, hatta bu yazılımları NFT veya Web3 platformları üzerinden satabilirler.

JAWS aynı zamanda metaverse ve dijital gerçeklik dünyasına hazır bir altyapı sunar. Geliştiricilere sunduğu script desteği sayesinde, sanal ortamlarda da erişilebilirlik sağlanabilir. Bu, görme engelli bireylerin yalnızca izleyici değil, aktif katılımcı ve üretici olmasını mümkün kılar.

Eğitimde ve Meslek Hayatında Eşitlik İçin Anahtar

Üniversite öğrencileri JAWS sayesinde Word belgelerini okuyabilir, PDF’leri sesli dinleyebilir, PowerPoint sunumlarını takip edebilir. Teknik alanlarda eğitim alan bireyler, matematiksel formülleri ve istatistiksel tabloları sesli olarak analiz edebilir. Müzik eğitimi alan bireyler için nota okuma desteği büyük bir fark yaratır.

JAWS’ın yapay zekâ destekli sesli tanımlamaları, bilgisayar kullanımını çok daha bağımsız, hızlı ve konforlu hale getirir. Örneğin yalnızca bir tuşla:

• “Bu ekranda ne var?”
• “Bu kişi mutlu mu görünüyor?”
• “Bu düğme ne işe yarıyor?”

gibi sorulara bile yanıt alınabilir.

Uluslararası Uygulama Örnekleri

Birçok gelişmiş ülke, JAWS ve ZoomText Reader gibi profesyonel yazılımları devlet destekli olarak sağlamaktadır. Bu uygulamalar, dijital eşitlik ve toplumsal kapsayıcılık açısından örnek teşkil etmektedir:

Ülke

Uygulama Özeti

Belçika

ZoomText ve JAWS yazılımları, bölgesel hükümetler tarafından finanse edilmekte; belirli yaş kriterleri çerçevesinde bireylere ücretsiz sağlanmaktadır.

İspanya

ONCE kuruluşu, ülkedeki tüm görme engelli bireylere JAWS ve ZoomText lisanslarını ücretsiz olarak sunmaktadır.

Macaristan

İçişleri Bakanlığı ile yapılan anlaşma sayesinde, 2018’den bu yana tüm vatandaşlar bu yazılımlara ücretsiz erişebilmektedir.

Kolombiya

Teknoloji ve İletişim Bakanlığı (MINTIC), ülke genelindeki tüm görme engelli bireylere bu programları ücretsiz olarak sağlamaktadır.

Türkiye’de Durum ve Stratejik Öneri

Türkiye, son 20 yılda engelli bireyler için önemli adımlar atmıştır. Ancak TEKNOFEST kuşağının yetiştiği bir çağda, görme engelli bireylerin dijital erişim konusunda hâlâ yeterli desteğe sahip olamaması büyük bir eksikliktir.

Açık kaynaklı ücretsiz yazılımlar bulunsa da, bu çözümler eğitim ve meslek hayatı için yeterli değildir. Gelişmiş ülkelerde olduğu gibi, JAWS ve ZoomText gibi profesyonel yazılımlar devlet destekli olarak sağlanmalıdır. Bu yazılımlar sayesinde görme engelli bireyler, matematikten müziğe, yazılımdan web tasarımına kadar her alanda üretken bireyler haline gelebilir.

Devlet, bu yazılımları toplu alım ve özel projelerle çok daha uygun maliyetlerle tedarik edebilir. Bu, yalnızca bir erişilebilirlik adımı değil; aynı zamanda dijital kapsayıcılık, toplumsal eşitlik ve ekonomik katılım açısından stratejik bir yatırımdır.

Sonuç ve Çağrı

Görme engelli bireylerin engelini mümkün mertebe ortadan kaldırmanın yolu, onlara yalnızca fiziksel değil, dijital erişim olanakları da sunmaktan geçmektedir. Tıpkı fiziksel engelliler için tekerlekli sandalye, işitme engelliler için işitme cihazı sağlanması gibi; görme engelliler için de JAWS gibi yazılımların temini bir hak olarak görülmelidir.

JAWS ve ZoomText, yalnızca birer yazılım değil; görme engelli bireylerin eğitim, üretim ve kariyer yolculuklarında bir “göz” işlevi gören stratejik araçlardır. Türkiye’nin de bu vizyonu benimseyerek, bu yazılımları kamu desteğiyle yaygınlaştırması, dijital eşitlik adına tarihi bir adım olacaktır.